Bir bakış açısıyla Türkler gittikleri her yeri yakan yıkan vahşi topluluklardır. Medeniyeti kabaca yerleşik hayata geçmek, bilim ve sanat üretmek olarak tanımlarsak Türkler medeniyetten uzak göçebelerdir. Hatta varolan medeniyetlere de büyük zararlar vermişlerdir. Dolayısıyla Türklerin dünya tarihinde önemli bir yerleri yoktur.
Diğer bakış açısı ise genelde Türklere ait olanıdır. Türkler üstün özelliklere sahip bir topluluktur ve bulundukları her yerde önemli roller oynamışlardır. Türkler tarihin ve uygarlığın merkezindedir, kökenidir. En önemli uygarlıklar Türkler tarafından kurulmuştur.
Aynı topluluğa ait birbirine taban tabana zıt ve uçlardaki bu iki görüş muhtemelen tepkisel. Birincisi daha çok Türkler tarafından çok hırpalanan ve bundan çok korkan toplulukların tepkisidir. İkincisi de bu hor, aşağılayıcı ve yok sayıcı görüşe bir tepkidir.
Dolayısıyla aslında Türkler kimlerdir ve neler yapmışlardır merak uyandıran bir konu. Biz de objektif olmaya çalışarak bu konuda bir seyahata çıkmaya çalışacağız.
İlk bölümde çok özet bir kronoloji ile tarihin akışını sunmaya çalışacağız. Daha sonrasında ikinci bölümde ise bu tarihi yorumlamaya çalışacağız.
KRONOLOJİ
Aşağıda Türk topluluklarına dair ana başlıklarla bir kronoloji vermeye çalıştık. Bunun genel bir fikir vermesini hedefliyoruz.Krononojiye girmeden önce birkaç nottan bahsetmek istiyorum:
Buradaki tarihler yaklaşık tarihler, önemli olan fikir vermesi.
Bahsedilen devletlerin hakim olduğu bölgeler haritalardan takip edilebilir (haritaların büyük versiyonlarına wikipedia'dan ulaşılabilir).
Bahsedilen devletlerin bazılarında Türkler asker ve yönetici olarak hakimdirler, bazılarında ise yönetici sınıf farklıyken halkın içinde Türk toplulukları nüfus olarak büyük yer edinmektedirler. Dolayısıyla Türk etkisi ve kimliği tartışmalı devletler de bulunmakta. İlgili olarak bu konuda bazı bilgilerden daha sonraki bölümlerde yer yer bahsedilecektir.
MÖ 5000 - 300
Anav KültürüAfanasevo Kültürü
Kelteminar Kültürü
Andronovo Kültürü
Karasuk Kültürü
Tagar ve Yaştık Kültürü
MÖ 300-0
MÖ 312 - MS 216
Hun (Hiung Nu)
MÖ 240
Bozkır halklarına karşı Çin Seddi inşa ediliyor
MÖ 209
Teoman ölüyor, Mete Hunlara lider oluyor
MÖ 201
Kırgız halklarından bahsedilmesi
1. yy
48
Hunların ikiye bölünmeleri (Kuzey Hiung-nu ve Güney Hiung-nu)
93
Hunların Sien Pi'ler tarafından mağlup edilmeleri
2. yy
Aşağı İtil'de (Hazar denizi'nin kuzeyi) Hun varlığı
3. yy
156
Kuzey hunların yıkılışı
216
Güney Hunların yıkılışı
260
Şan-şi'nin kuzeyinde Tabgaçlar
4. yy
330 - 552
Asya Avarlar (Juan Juan)
375 - 454
Avrupa Hunları
386 - 534
Tabgaçlar Kuzey Çin'de (Kuzey Wei)
5. yy
440 - 562Ak Hun (Eftalit)
452
Attila'nın Roma seferi
480
Hazar denizi ile Tuna nehri arasında Ön Bulgarlar
6. yy
500 - 700Oğuz boylarının etkinliğinin artması
534
Tabgaçların (Wei Hanedanlığı) dağılması
552 - 630
Tu-kiu'lerin (Türküt'ler/Göktürkler) Rouran egemenliğe karşı ayaklanması. Birinci Göktürk Kağanlığı'nın kuruluşu. Avarların yıkılması.
562
Ak Hunların (Eftalitler) Göktürkler tarafından ortadan kaldırılmaları
565 - 803
Avrupa Avar İmparatorluğu
582
Birinci Göktürk Kağanlığının bölünmesi
7. yy
619Avarların İstanbul'u I. kuşatması
626
Avarların İstanbul'u II. kuşatması
651 - 1016
Hazarlar
673 - 674
Arapların Maveraünnehir'e ulaşması ve Göktürk şehri Buhara'yı kuşatması
674
Paralı Türk askerlerinin İslam topraklarında varlığı
680
Ön Bulgarlar Balkanlar'da
681 - 744
İkinci Göktürk Kağanlığı
8.yy
717 - 766Türgiş Devleti
720 - 735
Orhun Anıtlarının dikilmesi
744 - 840
Uygur Kağanlığı'nın kuruluşu
751
Çinlerin Orta Asya'ya girişi, Talas Savaşı
762 - 770
Uygurların Mani dini'ni benimsemeleri
766 - 1215
Karluk Devleti
780 - 1237
İtil Bulgar Hanlığı'nın kuruluşu
9. yy
840 - 924Kırgızların Uygurlara saldırması. Uygurların güneybatıya kaçıp Sincan ve Kansu'ya yerleşmeleri. Moğolistan'da Kırgız egemenliği.
840 -1212
Karahanlılar (Uygurlar + Karluklar)
864 - 865
Bulgar kralı I. Boris'in hıristiyanlığı kabul etmesi. Ön Bulgarların slavlaşması.
868 - 905
Kahire'de Tolunoğulları
860 - 1091
Güneydoğu Avrupa'da Peçenek egemenliği
10. yy
905Tolunoğullarının Abbasiler tarafından yıkılışı
923 - 946
Çin'in kuzeyinde Şa-t'o egemenliği.
924
Moğol Hitayların Kırgız Devletini yıkması.
934
Satuk Buğra Han ilk müslüman Türk Hakanı olarak tarihe geçer
935 - 969
Mısır'da İhşidler
985 - 1157
Siri Derya'da Selçuklular
11. yy
1016Rus ve Bizanslıların Hazarları ortadan kaldırması.
1071
Malazgirt savaşı. Selçukluların Bizanslıları yenmesi.
1071 - 1076
Türklerin Antakya, Şam ve Kudüs'e gelişi.
1077
Anadolu Selçuklu Devleti'nin (ya da Rum Selçuk Devleti) kuruluşu.
1077 -1231
Harezmşahlar
1090-1091
Peçeneklerin ve Çaka Beyin İstanbulu kuşatması.
1091
Kıpçakların Bizanslıların yardımına koşup Peçenekleri bozguna uğratışı.
1098 - 1239
Kuman - Kıpçak Hanlığı.
1096
Haçlıların Anadoluya girişi.
12. yy
1122Tüm Peçenek halkının Kıpçaklar tarafından katledilmesi.
1157
Büyük Selçukluların sonu.
1187
Gazneliler İmparatorluğunun sonu.
13. yy
1206Cengiz Han'in Büyük Han ilan edilişi.
1206 - 1527
Delhi Sultanlığı
1223
Doğu Avrupa'ya Moğol akınları.
1227 - 1502
Altınordu Devleti
1230-1231
Otrar Faciası: Moğollar Harezmlere katliam yapıp İranı ele geçiriyorlar.
1243
Kösedağ Savaşı: Anadolu Selçukları ve Moğollara yeniliyor.
1250
Memlûk Devleti Kahire'de iktidarı ele geçiriyor
1255-1260
Moğollar Viyana, Yun-nan, Tonkin, Suriye ve Rusya'da.
1299
Osmanlı İmparatorluğu'nun doğuşu.
14. yy
1350 - 1507Akkoyunlu Devleti
1370 - 1507
Timur İmparatorluğu
1380 - 1496
Karakoyunlu Devleti
15. yy
1406Akkoyunlular ile Karakoyunluların tekrar tarih sahnesine çıkışı
1412 - 1460
Ebu'l Hayr'ın Özbek Hanlığı
1437 - 1552
Kazan Hanlığı
1440 - 1475
Kırım Hanlığı
1453
Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u alışı
1464 - 1600
Sibir Hanlığı
1465 - 1847
Kazak Hanlığı
1466 - 1554
Astrahan Hanlığı
1473
Hüseyin Baykara: Timur Rönesansı
16. yy
1500 - 1599Muhammed Şeybani ve Maveraünnehir'de Özbekler (Şeybani Hanlığı)
1502
Altın Ordu Devleti'nin sonu
1502 - 1722
İsmail'in İran'da Safevi Hanedanlığını kurması
1512 - 1920
Hive Hanlığı
1525 - 1858
Babür Şah
1552
Kazan'ın Ruslar tarafından alınışı
1554
Astrahan'ın Ruslar tarafından alınışı
1556-1605
Ekber Hindistan İmparatoru
17. yy
1600Sibir Hanlığının mağlup edilmesi.
1606
Osmanlı İmparatorluğunun zirveye ulaşmasını simgeleyen Zitvatorok Antlaşması.
1628 - 1658
Hindistan imparatoru Şah Cihan
1658-1707
Hindistan imparatoru Evrengzeb
1699
Karlofça Antlaşması. Osmanlıların gerilemeye başlaması
18. yy
1705Tunus'un bağımsızlığını kazanması
1736 - 1747
Nadir Şah akını
1740 - 1876
Hokand Hanlığı
1757
Sincan'ın (Doğu Türkistan) Çin tarafından ilhakı
1782
Yakut ülkesinin Ruslar tarafından ilhakı
1783
Kırım'ın Ruslar tarafından ilhakı.
19. yy
1800 - 1877Kırgız Hanlığı
1822-1844
Kazak hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması
1828
Azerbaycan Hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması
1830
Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanması
1830
Fransızların Cezayir'e gelişi
1858
Babür İmparatorluğunun sonu.
1873
Hive'nin Ruslar tarafından ilhakı
1876
Hokand Hanlığı'ın Ruslar tarafından ilhakı
1878
Ayastefanos Antlaşması: Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Bulgaristan'ın bağımsızlıklarını kazanması
1882
Mısır'ın İngiltere tarafından işgali
20. yy
1911-1912Trablusgarp'ın İtalya tarafından işgali
1917
Türkistan'ın özerkliğini ilan etmesi
1919 - 1922
Kurtuluş Savaşı gerçekleşti.
1923
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilan edilmesi
1932 - 1934
Çin'de Uygurların Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti
1955
Sincan Uygur Özerk Bölgesi: Sincan'ın (Doğu Türkistan'ın) özerk bölge ilan edilmesi
1971
Avrupalıların Orta Asya'dan çekilmeye başlaması
1991
SSCB'nin dağılması. BDT'nin ortaya çıkması.
Kazakistan Cumhuriyeti
Özbekistan Cumhuriyeti
Azerbaycan Cumhuriyeti
Türkmenistan Cumhuriyeti
Kırgızistan Cumhuriyeti
Diğerleri
Bu kronolojide yer almayan ve Türklükleriyle ilgili farklı görüşler olan devletlerden örnek olması bakımından çok bilinen ve büyük olanlarından bahsedebiliriz:
MÖ 4000 - MÖ 2000 : Mezopotamya'da ileri bir uygarlık kuran Sümerler. Sami olmayan bu halk göç ederek buraya gelmiş. Hind Avrupa veya Türk kökenleri olduğunu savunan görüşler var.
MÖ 2000 - MÖ 1000 : Karadeniz'in kuzeyinde yaşayan Kimmerler. Kökenleri tam bilinmemekle birlikte Hind-Avrupa ya da Türk kökenlerine ait olan bozkır yaşayışına sahip bir halk.
MÖ 1050 - 249 : Çin'de Çu hanedanlığının da bir Türk Hanedanlığı olduğuna dair tezler mevcut.
MÖ 700 - MÖ 300 : İtalya'da Etrüskler.
MÖ 700 - MÖ 300 : Karadeniz'in kuzeyinde İskitler. Hind- Avrupa İrani kökenlerini savunanlar yanında Türk kökenli olduklarına dair tezler de mevcut.
0 - 1200 : Doğu Avrupa ve kavimler göçüyle Avrupa içlerinde varlık gösteren Alanlar. Kökenleriye ilgili Hind Avrupa ve Türk tezleri bulunmakta.
Kronojinin Yorumlanması
Sadece kronolojiye bakarak kabaca ortaya koyulabileceklerimiz:
Milattan öncesine ait çok net bilgilerimiz yok.
Hunlarla başlatabileceğimiz tarih yaklaşık 2000 yıllık bir süreci kapsıyor.
İlk 1000 yılda orta asya merkezli devletler kuruluyor. Uygur ve Kırgızların hakimiyetinin sona ermesiye bu bölgede Moğol ağırlığı oluşuyor.
İlk 1000 yıl içersinde Karadeniz'in kuzeyi ve Doğu Avrupa'da Türk göçleriyle yoğun Türk hakimiyeti oluşuyor.
İkinci 1000 yılda ise devletler batıya kayıyor. Batı Orta Asya, İran, Hindistan, Orta Doğu, Karadeniz'in kuzey bölgeleri, Afrikanın Kuzeyi, Anadolu Türk devletlerinin kuruldukları bölgeler oluyor.
1500 sonrasında Ruslar'ın güçlenmesiyle Karadeniz kuzeyinde Türk devletlerinin varlığı sonlanıyor.
İran, Çin, Rusya ve Avrupa'nın güçlenmesiyle gerileyen Türk varlığı Anadolu ve Batı Orta Asya'da sıkışıyor.
Ana yurt olarak kabul edebileceğimiz Orta Asya ve çok erken dönemlerde göçlerle hakim oldukları Karadenizin kuzey bölgeleri dışındaki bölgeler için kabaca ve tartışmalarıyla aşağıdaki gibi bir tablo verilebilir:
Sonuç olarak diyebileceğimiz doğudan batıya akın bir nehir 2000 yıl içersinde giderek duruluyor.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder